Od czasu mojej podróży po Iranie mija już parę dobrych miesięcy. Po drodze przydarzyło mi się kilka innych miejsc i kultur, co dopełniło moją wizję Iranu i przez liczne porównania pozwoliło pełniej odpowiedzieć sobie na pytania stawiane wtedy, gdy łapałem stopa do Teheranu. Jacy są Irańczycy i jaki jest ich potencjał kreowania zmiany? Jest to pytanie ważne szczególnie teraz, w obliczu 'wiosny ludów' w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu.

Shiraz. Co myślisz o Iranie?

Po leniwych spacerach w Yazd, gdzie towarzyszył mi i o Iranie opowiadał Hossein, postanowiłem przemieścić się do Shiraz – miasta wysokiej kultury i miejsca pochodzenia słynnego irańskiego poety Hafeza. Nie było problemu z tanim noclegiem, bowiem Shiraz jest przyjazne podróżnikom i ma sporą bazę hotelową.

Jedna z ulic w irańskim Shiraz. (Fot. Marcin Klimkiewicz)

Iran, Shiraz. Brama Koranu. (Fot. Marcin Klimkiewicz)

Na miejsce tradycyjnie już dotarłem wcześnie rano, bo podróż nocnym autobusem to świetny sposób na noclegowe oszczędności. Irańska komunikacja autokarowa jest tania i dobrze zorganizowana, a szczególnie nocne połączenia międzymiastowe.

Obowiązkowo wybrałem się obejrzeć grób Hafeza, od którego nazwiska pochodzi nazwa miasta. Z uwagi na upał postanowiłem spędzić dzień w parku okalającym grobowiec i zachować siły na wieczór, bo wówczas ożywa miasto: ruszają sklepy i usługi, robi się gwarno na straganach, a ludzie piknikują przy dymku z sziszy.

Odpoczywając w cieniu drzew stanowiłem atrakcję dla miejscowej młodzieży, licznie odwiedzającej park ze względu na bliską lokalizację uczelni. Młodzi chętnie zagadywali i przysiadali się, a po pewnym czasie wytworzyła się spora grupa zainteresowanych nowinkami z Europy. Byli wśród niej także wykładowcy ze wspomnianej uczelni, a dyskusja przerodziła się w ciekawy panel porównawczy warunków życia w Iranie wobec tych europejskich.

Studenci narzekali, że obecnie nauczanie w Iranie jest pod silnym wpływem doktryny polityczno- religijnej, która często zakazuje swobody wyrażania poglądów i obierania indywidualnego kierunku rozwoju. Programy edukacyjne nie są też przystosowane do standardów światowych, co jest skutkiem prowadzonej przez Ajatollahów i islamski kler polityki izolacji Iranu na arenie międzynarodowej.

Porewolucyjny rząd zadbał też o to, by w kraju nie zabrakło inżynierów i konstruktorów broni, jednocześnie wprowadzając restrykcje wobec kierunków 'miękkich', wręcz cenzurując je. Kult Hafeza zastąpiony został kultem Koranu, którego jedyna słuszna interpretacja jest narzucana z góry, a samego poetę recytuje się dziś 'po cichu', by nie narażać się tym, dla których ta poezja jest zbyt śmiała.

Co myślisz o Iranie i Irańczykach? – o najczęściej zadawane mi przez mieszkańców tego kraju pytanie. Początkowo odpowiadałem chętnie, pozytywnie wyrażając się o gościnności Persów i ich miłym usposobieniu. Jednak w momencie, gdy każda kolejna osoba zadaje to samo pytanie, zaczynają pojawiać się wątpliwości o szczerość intencji pytającego: czy nie jest to przypadkiem część irańskiej etykiety 'ta’arof', a moja odpowiedź nie powinna być krótka i kurtuazyjna?

Otóż nie. Poznając bliżej młodych Irańczyków zrozumiałem, jak ważne jest to dla nich pytanie, a pozytywna odpowiedź to przepustka do dalszej, bardziej spersonalizowanej rozmowy.

Młodzi Irańczycy są często zakompleksieni, ponieważ nie mając kontaktu z zachodnią kulturą czują się ‘inni’ i od niej odcięci. To trochę jak poczucie bycia obywatelem świata drugiej kategorii, wszakże Iran w mediach to kraj terrorystów i porywaczy, państwo tzw. osi zła.

W odpowiedziach i komentarzach ludzi 'z zewnątrz' Irańczycy doszukują się potwierdzenia, że nie każdy uważa ich za odmieńców, za społeczeństwo inne, gorsze i zamknięte. To podnosi ich morale, czują się wtedy pewniejsi i zaczynają udowadniać swoją gościnność i otwartość. Warto wspomnieć o tym, że Irańczycy postrzegają Europejczyków jako ludzi wolnych i swobodnych, nieco deprecjonując przy tym siebie i swoje osiągnięcia. Ich poczucie dumy narodowej jest jednak bardzo wysokie w porównaniu z innymi nacjami bliskowschodnimi (szczególnie Arabami), wobec których wyniośle nazywają się Persami.

Osiągnąłem swój cel odległościowy – Zatokę Perską. (Fot. Marcin Klimkiewicz)

Najszczęśliwsze w Iranie są dzieciaki. Nie mają jeszcze pojęcia o skomplikowanych relacja panujących w otaczającym je świecie. (Fot. Marcin Klimkiewicz)

Bushehr, Zatoka Perska. Kałasznikow w wersalce

Port Bushehr przywitał mnie temperaturą przekraczającą 50 stopni Celsjusza. Osiągnąłem swój cel odległościowy – Zatokę Perską. Stąd już tylko przysłowiowy rzut beretem do Kuwejtu.

Upadło też moje wyobrażenie o Zatoce Perskiej jako o miejscu pełnym wyrzuconych na plażę wraków tankowców i plamach ropy naftowej unoszących się na wodzie. Bushehr to przyjemny, mały port przeładunkowy, a sama marina otoczona jest palmami! Może rajska plaża to nie była, ale wystarczająco atrakcyjna, aby odpocząć i wykąpać się w ciepłych wodach Zatoki.

Już po godzinie wylegiwania się na plaży dołączył do mnie Ali – miejscowy płetwonurek. Miał 35 lat. Zaprosił mnie do swojego domu, aby przedstawić mi rodzinę i porozmawiać.

Popijając orzeźwiającą herbatę omawiałem z Alim różne aspekty życia w Iranie. Jak większość mieszkańców tego kraju narzekał na brak pracy (pomimo, że Iran gospodarczo rozwija się całkiem dobrze, młodzi mają problemy ze znalezieniem pracy, a jest to skutkiem porewolucyjnego wyżu demograficznego w tym kraju) i odgórnie narzucone przez teokratyczny rząd zasady współżycia społecznego.

Ali to typowy przykład sfrustrowanego Irańczyka, który oddałby wszystko, aby móc żyć inaczej, bardziej swobodnie. Winą za obecną sytuację w kraju obarczał rząd oraz uprawianą przez jego członków politykę izolacji i zastraszania swoich własnych obywateli. Wstrząsnęły mną opowieści Alego o kilku jego aresztowaniach, których doświadczył w swoim życiu, bezsensownych represjach stosowanych przez lokalny aparat policyjny i zmuszaniu go do przyznawania się do kolaboracji z przeciwnikami reżimu i prezydenta Ahmadineżada.

W Bushehr (jak i w całym Iranie) liczna jest reprezentacja tzw. Basij – paramilitarnej siły ludowej, części korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej, którzy wspomagają aparat policyjny i wojsko. Ma to związek z wybudowaną w tym mieście elektrownią atomową i jej niedawnym uruchomieniem, a sama Basij ma zapewnić spokój i porządek, ograniczyć protesty obywateli, którzy niekoniecznie z faktu posiadania elektrowni 'po sąsiedzku' są zadowoleni. Członkowie Basij bardzo swobodnie interpretują zasady ustrojowe i społeczne oraz postępowanie zwykłych ludzi.

Jak wielka jest frustracja mieszkańców Iranu jeżeli chodzi o wprowadzony w kraju program nuklearny i działalność służb porządkowych Basij? Nie trzeba tu dużo główkować – większość Irańczyków jest takim stanem rzeczy zmęczona, bo w kraju nie da się żyć normalnie. Wymuszane przez Basij poparcie dla teokratycznego reżimu Ahmadineżada i jego nuklearnych zbrojeń odbywa się zwykle przy użyciu siły, bowiem są oni wyposażeni w sprzęt nie gorszy niż policja. Członków Basij używa się regularnie do tłumienia protestów, jak chociażby tych ostatnich w Teheranie, związanych z marszem poparcia dla rewolty w Tunezji i Egipcie.

Jako że członkowie Basij są werbowani spośród zwykłych obywateli (głównie młodzieży szkolnej), pojawia się zagrożenie wojny domowej. Dlaczego? Bo nie każdy Irańczyk na obecny system narzeka i dlatego prawdopodobieństwo spotkania sąsiada po drugiej stronie barykady statystycznie wzrasta.

Ali poskarżył mi się, że w jego sąsiedztwie mieszkają sami zwolennicy rządu, a jego regularna obecność na komisariacie i konieczność składania zeznań to wynik donosów. Zapytałem go, czy nie obawia się, że moja obecność w jego domu nie spowoduje kolejnych represji (jednocześnie sam zacząłem się zastanawiać, czy moje odwiedziny u Alego nie przysporzą mi kłopotów…), ale ten dumnie otworzył wersalkę i pokazał mi dwa pistolety i starego kałasznikowa. – Nic się nie martw, jestem przygotowany. A rząd kiedyś zapłaci mi za to, że nie mogę żyć tak, jak chcę.

Pomimo próśb Alego, abym został u niego na noc, postanowiłem opuścić Bushehr (tradycyjnie już nocnym autobusem) nie ryzykując spotkania z prorządowymi sąsiadami i ewentualnych wyjaśnień na policji. Zrozumiałem jednak, że społeczeństwo irańskie jest silnie podzielone a liderzy rządowi ciągle sprawnie manipulują ludźmi oraz ciągle utrzymują ogromną rzeszę zwolenników, którzy ten teokratyczny system legitymują.